Fobilerin genel manasıyla korkulmayacak aşikâr bir durum ya da obje karşısında ortaya çıkan dehşettir. Toplumsal fobi de en sık görülen psikiyatrik hastalıklarından biridir. Toplumsal fobi kişinin diğerlerince değerlendirileceğini düşündüğü toplumsal bir durumda ya da yerde dehşet yahut tasa duymasıdır. Hayat uzunluğu görülme oranı yüzde 2-13 ortasındayken, yapılan araştırmalara nazaran üniversite öğrencilerinde yüzde 24 oranında bu hastalığın olduğu tespit edilmiştir.
Medical Park Ordu Hastanesi Psikoloji Bölümü’nden Psk. İrem Naz Kırım, toplumsal fobi hakkında bilgilendirmelerde bulundu.
Kadınlarda daha sık görülüyor
Kişiler bir durum ya da objeden bu kadar korkulmayacağını bilir, anlamsız bulur lakin yeniden de ondan kaçınır. Toplumsal fobi ise kişinin diğerlerince değerlendirileceğini düşündüğü toplumsal bir durumda ya da yerde dehşet yahut dert duymasıdır. En sık görülen psikiyatrik hastalıklarından biri olan toplumsal fobi özelikle pandemiyle birlikte daha da artmıştır. Hayat uzunluğu görülme oranı yüzde 2-13 ortasındayken, yapılan araştırmalara nazaran üniversite öğrencilerinde yüzde 24 oranında bu hastalığın olduğu tespit edilmiştir. Bayanlarda ve ergenlerde görülme sıklığı erkeklere ve yetişkinlere oranla 2 kat fazladır.
Hayat kalitesini düşürebilir
Sosyal fobisi olan kişinin tanımadığı şahıslarla birebir ortamda bulunmak, karşılıklı konuşma içeren ya da oburlarının önünde sunum yapması gereken yerde bulunmaya dair kaygıları olabilir. Olumsuz olarak değerlendirileceğini, küçük düşeceğini, diğerlerince dışlanacağını ya da diğerini kıracağını düşündüğü için davranışlarını ve dehşet hislerini denetim etmeye, gizlemeye çalışırken kendi üzere olamaz. Dehşet hislerinden ekseriyetle kaçınarak ya da ağır kaygı duymaya katlanarak meselelerini çözmeye çalışır. Bu durum hayatının birçok alanında fonksiyonelliğini bozar ve hayat kalitesini düşürür.
Kendilerini yalnız hissedebilirler
Sosyal fobi olan bireylerde rahatsız olduğu yerde ya da durumda fizyolojik olarak yüzde kızarma, kaygı, anksiyete, sonluluk, çarpıntı, taşikardi, baş dönmesi, çok terleme, nefes darlığı, ağızda kuruluk, mide bulantısı, karın ağrısı, baş dönmesi, tuvalete sık çıkma muhtaçlığı, titreme belirtileri görülebilir. Kendilerine dair fikirleri daima olumsuzdur. Kendilerini güçsüz, yalnız hissederler, vakit içinde toplumdan kendini soyutlarlar. Toplumsal ortamlarda ve romantik münasebetlerde bağ kurmakta zorlanır, ya kısıtlı irtibat kurar ya da ortama hiç girmez ve kaçar.
Sosyal fobiyi tetikleyen durumlar
- Kalabalık bir ortama girmek ya da sonradan dâhil olmak
- Kalabalık bir ortamda başkalarıyla tanıştırılmak
- Kalabalık içerisinde kendinden bahsedilmesi ya da eleştirilmek
- Kalabalık önünde konuşmak, sunum yapmak ya da seminer vermek
- Toplum içinde telefon görüşmesi yapmak
- Toplum içinde yemek yemek
- Resmi bir ortamda bir şeyler söylemek durumunda kalmak
- Bir şeyler yaparken izlenmek
- İnsanlarla göz teması kurmak
- Umumi tuvaletleri kullanmak
Ailenin davranışları epeyce önemli
Araştırmacılar ve uzmanlar toplumsal fobiye neden olan birçok neden üzerinde durmuştur. Kalıtımsal araştırmalarda genetik faktörün tesirli olabileceği bulunmuş ayrıyeten bireyin toplumsal olayları tehdit edici olarak algılamasına sebep olduğu görülmüştür. Seratonin (mutluluk) hormonunun düşük olduğu tespit edilmiştir. Ebeveyn davranışları toplumsal fobi gelişmesinde kıymetli rol oynamaktadır. Ebeveynlerden en az birinin toplumsal fobiye sahip olması, çok muhafazacı olması, anksiyete seviyesinin yüksek olması, mükemmeliyetçi tavır sergilemesi toplumsal fobi olma riskini arttırmaktadır.
Utandırılma durumlarında toplumsal fobi gelişebilir
Kişinin muhakkak bir durumda yaşadığı travmatik tecrübe de toplumsal fobi geliştirmesinde etkendir. Çocukluk çağında utanma, utandırılma durumlarında da fobi gelişebilir. Son vakitlerde pandemi periyoduyla birlikte içe çekilme görülen çocuk ve ergenlerde klinik tabloda en çok rastladığımız hastalıklardan biri de toplumsal fobidir. Akran zorbalığının da eşlik ettiği depresyonla birlikte toplumsal fobik gençler, kalabalık ortamlardan uzaklaşmaya, sanal ortamlara sıcak bakmaya, telefonla konuşarak bir şey isteyememeye, toplu taşıma kullanırken inmek istediği yeri söyleyememeye, bildiği bir soruyu cevaplayamamaya ya da kalabalık önünde konuşamamaya başlamıştır.
Sosyal fobi utangaçlıkla karıştırılabilir
Utangaçlık kişinin hayatının her alanına yansır, lakin bireyde toplumsal korku ya da fobi oluşturmaz. Utangaçlık, günlük fonksiyonları bozmaz fakat toplumsal fobi olumsuz değerlendirilme endişesinden ötürü fonksiyonunu bozabilir. Toplumsal fobi, toplumsal alanlarda daha çok kendini belirli ederken utangaçlık genel manada devam etmektedir.
Sosyal fobi nasıl teşhis edilir?
Sosyal fobinin teşhisi için öncelikle şahısta korku yaratan durumun belirlenmesi gerekir. Diğer şartların toplumsal fobiye neden olup olmadığı araştırılır. Bu duruma eşlik eden fizikî ve zihinsel sıhhat sorunları olup olmadığı belirlenir. İlaç ya da tıbbi bir durumun tesiri yok ise muayenesi yapılır. Belirtilerin ne sıklıkla, hangi durumlarda olduğu araştırılır. Fobinin derecesi saptanmak için Liebowitz’in Toplumsal Telaş Ölçeği kullanılabilir. 24 sorudan oluşan bu ölçek, kişinin hayatının hangi alanlarında ne sıklıkla ve şiddetle bu fobiye sahip olduğunu saptamak için kıymetli bir araçtır. Sonrasında DSM-5 kriterlerini karşılıyorsa ön teşhis konularak tedaviye başlanması için yönlendirilir.
Tedavi geciktikçe toplumsal fobi derinleşebilir
Sosyal fobi teşhisi koyulduktan sonra tedaviye çabucak başlanması gerekir. Toplumsal fobi bekledikçe daha da derinleşir. Psikoterapistiyle terapötik bağlantı geliştirdikçe problemleri hakkında daha açık olması beklenir. Şayet problemlerinin ana kaynağını tabir etmez, çekinirse tedavi uzayabilir. Bu nedenle kendisini gerilime sokan durumları not etmesi yardımcı olabilir. Fobilerin önündeki en kıymetli pürüz deneyimlemekten kaçmaktır. Onu korkutan hareketleri listeledikten sonra en ağırdan en aza numaralar vererek sıralayabilir ve tek tek en az korku yaşadığı durumu deneyimleyerek müşahedelerini ve hislerini kaydedebilir. Her tecrübesinde düşündüğü ve korktuğu şeyin aslında yapabileceği durumlar olduğunu fark etmesi sağlanabilir.
Tedavisi mümkün olan bir hastalık
Yapılan araştırmalar sonucunda Bilişsel Davranışçı Terapi’nin toplumsal fobi ve başka korku bozuklukları üzere birçok psikiyatrik hastalıkta tesirli olduğu bulunmuştur. Terapistiyle ortasındaki terapötik ilgi ilerledikçe ve terapistiyle belirlediği yolda ilerledikçe tedavisi mümkün olan bir hastalıktır.
- Kaygı basamakları oluşturulabilir.
- Düşünce kayıt formu tutularak olumsuz niyetler ve hisler çalışılabilir.
- Olumsuz şemalar belirlenerek terapi tekniğiyle esnetilebilir.
- Maruz bırakma tekniği fobilerde en çok kullanılan metottur.
- Kaygı verici durumları tek tek deneyimlemesi için terapi uygulanabilir.
- EMDR metodu ile toplumsal fobi tesirleri azaltılabilir.
- Özgüven geliştirmesi için çalışılabilir. Bunun sonucunda da alternatif etkinliklere yönlendirilebilir.
- Antidepresan ilaçlarla dert seviyesi azaltılabilir.
