Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, toplumsal medya mecralarının yayılması ve ortaya çıkan bilgi kirliliğine karşı edinilmesi gereken medya okuryazarlığı ile ilgili değerlendirmelerde ve tavsiyelerde bulundu.
Sosyal medyanın günümüz irtibat alışkanlıklarının dönüşümüne imkan sağlayan bir araç olarak günlük hayatın ayrılmaz bir kesimi haline geldiğini belirten Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Her geçen gün eklenen yeni özellikleri ile yediden yetmişe herkesin ilgisini çeken toplumsal medyada değişen biçimlerde kullanım kelam konusu. Bilgi alışverişi, haber takibi, eğitim emelli kullanımın yanında, akıllı telefonların sağladığı pek çok özellikler ile eğlenceli fotoğraf ya da görüntüler oluşturup paylaşma, insanların hayatlarındaki gelişmeleri, olayları yazılı, görsel, emojisel olarak başkalarına duyurma, iş maksatlı kullanım, oyun oynama, cümbüş ve mizahi emellerle kullanım ve daha onlarca özellik toplumsal medyanın sunduğu imkanlar ortasında yer alıyor.” dedi.
Farklı varyasyonlarla medya okuryazarlığı kavramı oluştu
Ünal, toplumsal medyada devasa boyutlarda data depolandığını ve enformasyon iletiminin her saniye dayanılmaz bir süratle gerçekleştiğini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Küresel boyutlarda dolaşan enformasyon akışı içerisinde çeşitli bahislerde şahısların paylaşımları sirkülasyona giriyor. Görülen olaylar ve durumlar anlık olarak toplumsal medya mecralarına yansıyor. Kelam konusu yansımalar, şahısların geçmiş tecrübeleri ile şekillenen algılarına nazaran oluşuyor. Yani bir bahse bir kişinin verdiği mana ve bu doğrultudaki söz hali öbür kişinin algısıyla tıpkı olmayabilir. Öbür yandan, ön yargılar da devreye girdiğinde, bir olayı bireyler istedikleri formlarda çeşitli varyasyonlarda anlatabiliyor. Bu anlatımlar bir husus hakkında çeşitli bilgileri ortaya çıkarıyor ve bu da toplumsal medyadaki paylaşımlara yansıyor. Bu üzere durumlarda ne yapılması gerektiği düşünüldüğünde medya okuryazarlığı devreye giriyor. Medya okuryazarlığı kavramı daha sonra çeşitli varyasyonlarla da karşımıza çıktı. Yeni medya okuryazarlığı, toplumsal medya okuryazarlığı, dijital okuryazarlık, dijital sıhhat okuryazarlığı varyasyonlarının aslında belli çekirdek marifetlere dayandığı söylenebilir. Lakin farklı emellerle genişletildiğinde farklı kavramların daha spesifik gereksinimlere yönelik hünerleri söz ettiğini söyleyebiliriz.”
Özellikle Covid-19 pandemisi ile birlikte sıhhat haberciliğinin değer kazandığına dikkat çeken Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Dijital platformlarda herkesin salgın ve aşı mevzularında farklı bilgileri paylaşması dijital sıhhat okuryazarlığını gündeme getirdi. Resmi kurum, kuruluşlar ve açıklama yapmaya yetkili bireylerin verdikleri bilgilerin yanı sıra vatandaşların da fikirlerini kendi algılarıyla birleştirerek paylaşması ve başka kullanıcılar tarafından beğenilerek, tekrar paylaşım yapılarak yayılması farklı bilgilerin sirkülasyonuna sebep oldu. Bu noktada da baş karışıklığı meydana geldi. Tekrar bu noktada dijital sıhhat okuryazarlığı marifetleri, sıhhat özelindeki gerçek bilginin ne halde sağlanacağını ve yapılması gerekenleri bize anlatıyor.” diye konuştu.
Medya okuryazarlığı hünerleri dikkat gerektiriyor
Medya okuryazarlığı ile toplumsal medya üzere yeni medya ortamlarında deverana giren bilgilerin doğruluğundan, nasıl paylaşım yapabileceğine kadar pek çok marifetin kazanılabileceğini vurgulayan Ünal, “Bahsedilen epey fonksiyonel çekirdek hünerler, yalnızca biraz dikkat gerektiriyor. Bu marifetler, yalnızca sıhhat özelindeki bilgi paylaşımlarında değil, toplumsal medya üzere tüm çevrimiçi platformlardaki çeşitli hususların ele alındığı paylaşımlarda uygulanırsa şuurlu kullanıma katkıda bulunulabilir.” dedi.
Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, medya okuryazarlığı maharetlerini şöyle sıraladı:
Bilgiyi çeşitli kaynaklardan doğrulamak: Bir bilgi karşımıza çıktığında bu bilgiyi farklı mecralardan doğrulayabiliriz. Örneğin, toplumsal medyada o hususla ilgili öteki bir paylaşımın olup olmadığı, tarayıcıda arama yapıldığında o mevzuda bilgi karşımıza çıkıp çıkmadığı teyit edilebilir.
Bilgiyi doğrulamadan paylaşmamak: Karşımıza tam da bizim fikrimize uygun bir paylaşım çıkabilir, ama bu paylaşım öbür kurum, kuruluşları ya da şahısları içeriyorsa yanlışsız olup olmadığı teyit edilmeden paylaşılmamalı. Son vakitlerde çarpıtma haberlerde olduğu üzere bireyleri sıkıntı durumda bırakacak tipten haberlerin, o bireyler tarafından doğrulanmadığı sürece ‘beğeni’, ‘tekrar paylaş’, ‘yorum’ özellikleri ile yayılmasına katkıda bulunmamalıyız.
Sahte hesaplardan korunmak: Sahte hesap ya da trol hesap denilen hesaplardan yayılan dezenformasyonlar gerçek olarak algılanabiliyor. Bilhassa bu hesapları dikkate almadan yolumuza devam etmeliyiz. Bu hesapları anlayabilmek için açılış tarihinin yeni olması, hesap isminde harf eksiği, harf fazlası, itinasız sayıların yer alması, anonim profil fotoğrafları, diğer bir toplumsal medya mecrasında hesabının bulunmaması üzere birkaç ipucu var. Bu hesaplar takip listesinden çıkartılabilir.
Resmi kurum, kuruluş ve şahısları takip etmek: Pek çok bilginin resmi kanallardan teyit edilebilmesi için resmi kurum, kuruluş ve yetkili bireylerin hesapları takip edilebilir.
Çarpıtma haberlere reaksiyonumuzu ayarlamak: Sosyal medyada çarpıtma haberler şuurlu olarak yapılıyor. Bu da bireyleri ve kurumları linç etmeye şahısları teşvik ediyor. Bu durumlarda paylaşımın amacını oluşturan şahıslardan açıklama gelmesini beklemek ve sakin kalmak değerlidir. Burada empati marifeti kullanılarak birebir durumla karşılaşılabileceği unutulmamalı.
Duygusal yayılımı bilmek: Tıpkı gerçek toplumsal ortamlarda olduğu üzere toplumsal medyada da bireyler paylaşımları aracılığıyla birbirinin his durumunu etkileyebiliyor. Yapılan bilimsel deney ve araştırmalar sonucunda paylaşımların ‘arkadaş’, ‘arkadaşın arkadaşı’ ve ‘onun arkadaşı’ olmak üzere üç dereceye kadar hislerde güçlü tesir gösterdiği biliniyor. Global yayılım düşünüldüğünde, olumsuz bir his barındıran paylaşımın duygusal bulaşma ile geniş kitlelere yayılacağı bilinerek paylaşımlara yansıtılmaması bilinçlilik açısından kıymetli bir hünerdir.
Etik kurallara uymak: Özellikle cümbüş ve mizah emelli kullanımlarda şahısların müsaadesiz görüntülerinin çekilmesi, paylaşılması kimlik bilgilerini ortaya çıkartacağı için kişinin toplumsal pozisyonuna ziyan verebilir. Palavra habere başvurmak ve onu yaymak da yeniden bir diğerini kişisel ve toplumsal olarak olumsuz tesirlere maruz bırakacaktır. Etik kurallar çerçevesinde, şahıslara ziyan vermeden toplumsal medyayı kullanmak bir vatandaşlık vazifesi olarak bilinmelidir.
