Tüm dünyaya yayılan koronavirüs sebebiyle günlük ömrümüzde büyük değişiklikler yaşıyoruz ve birçoğumuz bu değişikliğe adapte olmakta zorluk çekiyor. Lakin eğitimlerini, toplumsal ömürlerini konutta devam ettiren çocuklar ve gençler kendilerini tabir edemedikleri için ağlama, içe kapanma, öfke kontrolsüzlüğü üzere davranışlar gösterebiliyor.
Peki, pandemi, ergenlik çağındaki çocuklarımızı nasıl etkiledi? Ebeveynler bu müddette çocuklarıyla nasıl irtibat kurmalılar? Çocukların dikkatini dağıtmak için neler yapmalıyız? Anne ve babaya bu süreçte ne üzere vazifeler düşüyor? Pandemi süreci ve çocukların ruhsal sıhhati ile ilgili sorularımızı Uzman Psikolog Türkan Durmaz yanıtladı.
Bazı çocukların içe kapanmalarına neden oldu
– Pandemi, ergenlik çağındaki çocuklarımızı nasıl etkiledi?
Covid-19 salgını dünyanın dört bir yanındaki insanları etkilemeye devam ederken, elbette ergenlik periyodunda olan çocuklarımız da bu süreçten epeyce olumsuz tarafta etkilenmiş oldular. Biyolojik, toplumsal, fizikî ve duygusal açıdan esasen kritik bir değişim ve gelişim devrinde olan ergenlerin, pandeminin getirdiği değişiklikler ve kısıtlamalarla birlikte daha güç günler geçiriyor olduklarını gözlemliyoruz. Hatta en fazla bu kümenin etkilendiğini söyleyebilirim. Öncelikle, ergenlerde de biz yetişkinler üzere temel bir ruhsal muhtaçlık olan denetim etme, pandemi ile birlikte engellenmiş oldu. En değerli olarak da şunu söyleyebilirim ki belirsizlik ve öngörü kaybı üzere gerilim kaynakları da ergen çocuklarımızın da hayatına dahil oldu. Rutinleri büyük ölçüde değişti. Daima konutta kalmak zorunda kalan ergenler, uzaktan eğitim alarak okullardaki eğitimlere online devam etmeleriyle birlikte onlar için kıymetli olan toplumsallaşma, zorlaşmaya başladı. Natürel bu durum, kimi çocukların daha fazla içe kapanmalarına neden oldu ve okul performanslarında düşüşler yaşandı.
Pandeminin bir öbür tesiri ise meskende fazla vakit geçirmelerinden kaynaklı, ergenlerde internet kullanımındaki artışı gördüğümüzü söyleyebilirim. Bu artış dikkat eksikliği, odaklanma sorunu, mutsuzluk, hiçbir şey yapmak istememe, öfke nöbetleri, zihinde takıntılı niyetleri oluşturduğunu gözlemlemekteyiz. Ayrıyeten rutinin bu süreçte bozulmasıyla birlikte uyku sorunları ve yeme bozuklukları üzere öbür kimi ruhsal sıkıntılar da oluşturdu.
Kurallar koyarken kullandığımız lisan önemli
– Ebeveynler bu müddette çocuklarıyla nasıl bağlantı kurmalılar?
Öncelikle bağ kurmaya geçmeden, ergenlerin özelliklerini biraz tanımlayabiliriz. Ergenlik, çocukluktan çıkıp gençliğe adım atma devridir. Genel olarak bu devirde, aile ve ergen çocuklar ortasında çıkan çatışmalara sıkça şahit oluruz. Bunun sebepleri ortasında ergenin aileye kendini kabul ettirme, ben de bir bireyim deme gayretini görürüz. Az evvel de bahsettiğim üzere biyolojik, toplumsal, duygusal ve bedensel gelişim içerisinde bu türlü kuvvetli bir değişim periyodundan geçerken, pandeminin getirdiği sıkıntı süreçle birlikte ergenlerle bağlantı kurmak kolay olmaz. Zira ergenler çoklukla hislerini iki uçta yaşarlar. Bir anda keyifli iken, apansız duygusallaştıklarını gözlemleriz. Ayrıyeten kendileri hakkında verilecek kararlar için çok hassas olduklarından kendileri de bu kararlarda kelam sahibi olmak isterler. Bu üzere durumlarda ailelere düşen daima ve dengeli bir annelik, babalık tavrı göstermektir.
Covid-19 süreciyle birlikte tüm aile bireylerinin meskende olmak zorunda olduğu bu süreçte, aile içi bağlantı her zamankinden daha fazla kıymet taşımaktadır. Bu nedenle ebeveynlerin çocuklara gerçek bir model olmalarını önerebilirim. Huzurlu ve inançlı bir mesken ortamı oluşturmak için evvel ebeveynlerin ortalarındaki bağlantının sağlıklı olması gerekir. Tesirli iletişim; aile bireylerinin birbirlerinin fikirlerini paylaşması, hislerini anlamaya çalışması, birbirleriyle olan paylaşımı, iş birliği ve yardımlaşması demektir. Çocuk aileyi yansıtır, aile içindeki fertlerin kişilik yapısı ve irtibat biçimleri çocuğun kişiliğini şekillendirir.
İletişimin birinci adımı dinlemektir. Tıpkı konut içerisinde uzun mühlet kaldığımız bu süreçte ergen çocukları dinlemekle gerçek irtibata başlayabiliriz. Çocuğa kendi niyet ve isteklerini söz etme bahtı tanımak onun bir birey ve güçlü olma dileğinin yerine gelmesinde büyük katkı sağlar.
Yukarda da söylediğim üzere çocuklar ebeveynlerini model alırlar, hatta çocuk ekseriyetle tartışırken anne babasının davranışlarını taklit eder. Çocukların, tartışma sırasında anne babanın öfkeyi yansıtmak için kullandığı kelam, ses tonu ve hallerini örnek aldığını görürüz.
Çocuklara, hudutlar ve kurallar koyarken kullandığımız lisan de kıymetlidir. Vakit zaman bu sonlar ve kuralları oluştururken eleştirmek istediğimizde, bağlantı de çokça kullandığımız sihirli sandviç tekniği ile eleştirmenizi öneririm. Sandviç tekniği, karşımızdakine vermek istediğimiz olumsuz iletisi, kişiyi rahatsız etmeden söyleme biçimidir. Çocuklara söylemek istediğimiz olumsuz bildirisi direkt değil de iki olumlu bildiri ortasında verme taktiğidir. Cümlemize evvel çocukları överek başlayabilir, sonra onda gördüğümüz ve değiştirmesini istediğimiz olumsuz bildirisi verip, en sonda da yeniden olumlu bir cümleyle tenkidimizi bitirmeyi tavsiye ederim. Böylelikle çocuklara kendilerini daha düzgün hissedebilecekleri ve aileleriyle daha fazla konuşmaya devam edebilecekleri ortam oluşturmuş oluruz.
Çocuklara sorumluluk duygusu kazandırmak için hoş bir zaman
– Çocukların dikkatini dağıtmak için neler yapmalıyız?
Koronavirüs salgını nerdeyse hayatımızda ve rutinlerimizde ani değişikliklere sebep oldu. Böylelikle aileler ve çocuklar için telaşlı bir periyot başlamış oldu. Öncelikle ailelerin çocuklara inançta olduklarını hissettirmekle başlamalarını tavsiye ederim. Bu nedenle aileler çocukların gerçek bilgi edinmelerine yardımcı olabilirler.
Pek çok genç, aileleriyle bir arada vakit geçirmek istemez, büyüdükçe ve bağımsızlık kazandıkça arkadaşları ve kendisi ile vakit geçirmek isterler, bu da gelişimsel olarak olağandır. Ergenlik çağındaki çocukla olumlu bir aktivite yapmak için vakit harcamak sizin bir ortaya gelmenize yardımcı olabilir ve ailelerin “uzun uzun nasihatler” yapmadan ergenlerin kaygılarını lisana getirmeleri için bir alan sağlar. Ergenler nasihatlerden kaçınırlar. Ne kadar zorlaştıran bir süreçle ya da maniyle karşı karşıya kalsalar da araştırmalar, ebeveynleriyle daha fazla vakit geçiren gençlerin daha güzel toplumsal maharetlere ve daha yüksek özgüvene sahip olduğunu gösteriyor. Hatta 2016 yılında yapılan bir araştırma, ebeveynlerle kaliteli vaktin, gençlerin ödev yapmak yahut ders dışı etkinliklere katılmak için harcanan vakitten daha yeterli bir öngörü fonksiyonu gördüğünü söylüyor (Hartas, 2016). Bu nedenle şunu söyleyebilirim; gençlerin eğitimlerine meskenden devam etmek zorunda kalmalarıyla, meskendeki performanslarını ve konsantrasyonlarını daha fazla artırabilmek için toplumsallaşma, idman ve cümbüş için molalar ve vakitler oluşturmalarına yardımcı olunabilir. Hatta her 50 dakikalık okul ödevi için, 10 dakikalık bir orta vermelerini sağlayabilirsiniz.
Ailecek yürüyüşler yahut bisiklet seyahatleri yapabilirsiniz.
Çocukları yoga, pilates ve zumba üzere online eğitimler almaya teşvik edebilirsiniz.
Akıl oyunlarının çocukların zihinsel gelişimi üzerinde epey başarılı bir role sahip olduğunu biliyoruz, ailece akıl oyunları oynama saati oluşturabilirsiniz.
Çocuklarla farklı kültürlerden değişik yemek hazırlayabilir böylece, çocukla yemek yaparken eğlenmiş ve birlikte vakit geçirmiş olursunuz.
Akranlarla bağ kurmak ergenlerin temel gelişim vazifelerinden biri olmasından ötürü, arkadaşlarını görememe ve sosyalleşememe ile ilgili hayal kırıklıklarını anladığınızı çocuklarınıza hissettirmelisiniz. Bu nedenle internet kullanımı kurallarında göstereceğiniz esneklik, okul kapanışlarında kaybedilen toplumsallaşma vaktinin telafi edilmesine yardımcı olabilir.
Son olarak da şunu söyleyebilirim, çocuklara sorumluluk duygusu kazandırmak için bu süreç hoş bir vakit dilimidir. Sorumlulukla özgüven paraleldir, sorumluluklar vererek çocuklarımıza kendilerini ise fayda hissettirerek, benlik duygusu gelişmesine yardımcı olabilirsiniz.
– Anne ve babaya bu süreçte ne üzere misyonlar düşüyor?
Yukarda da belirttiğim üzere kuvvetli bir süreçten geçerken ailece yapılacak aktiviteler de ruh sıhhatimizi korumak için çok faydalı olabilir. Çocuklar ekseriyetle en yakınlarındaki ebeveyni müşahedeler ve onların telaşlarını alırlar. Şayet anne ve baba süreci daha sağlıklı atlatma çabasındaysa, çocuklarda da bu sağlıklı bakış açısını görürüz, tam karşıtı mevcut olduğunda da dertli ebeveynler ve korkulu çocuklar oluşur. Bir çocuk yahut erişkin için “kendini yararlı hissetmek” ya da “bir şeyi başarabilme duygusu” en değerli ruhsal dayanaklardır. Bu durum çocukta sorumluluk alabileceğine güvenildiği oluşturulmuş olur. Bu nedenle aileler çocuklara sorumluluklar vermelilerdir. Birden fazla ailenin çocuk büyütürken bir sistem kullanmadığını görürüz, lakin otoriteye karşı olma, kelam dinlememe, eleştirme, kusur bulma ergenin genel tutumlarındandır. Bu üzere durumlarda aileden beklentimiz çocuklarla kaliteli ve kâfi irtibat kurarak çocuklara direk değil fakat uzaktan kontrol uygulamalarını tavsiye ederim. Zira ekseriyetle ergenler otoriteye karşılardır. Ailedeki herkesin duygu-düşünceleri dinlenilmelidir.
Yine vurgulamak da yarar görüyorum, bu periyotta birçok ailelerde rutini kaybettiklerini örneğin; uyku saatlerinde ve birlikte yemek yeme alışkanlıklarının kaybolduğunu görüyoruz. Bu durum da irtibatı sağlıklı tutabilmek için aile rutinleri birlikte yemek yeme, belli aktiviteler yapma ve mesken içerisinde iş paylaşımı yapmak değerlidir. Son olarak da tertipli idman yapmak depresif his durum gelişmesini de mahzurlar ve uykuya geçişi kolaylaştırdığını söyleyebilirim.
Yukarda da bahsettiğim üzere aile içi vakit yaratmak, geçtiğimiz süreç içerisinde de kıymetlidir. Aile olarak cümbüş ve bağ kurma gayeli bir şeyler yapmak için biraz vakit ayırmakta yarar vardır. Telefon ve televizyon üzere sizi engelleyecek dijital aletleri bir kenara koyun ve birlikte bir şeyler yapın. Hatta gün içerisinde orta ara dijital detokslar yaparak kendinizi dinlendirin. Sinema geceleri, yemek pişirme, yürüyüş, oyun geceleri ve öteki ortak etkinlikler kusursuz seçeneklerdir.
